Τα επτά ταξίδια του Τσενγκ Χι

Ο Ναύαρχος Τσενγκ Χι (γνωστός και ως Τσενγκ Χο, περ. 1371-1433 μ.Χ.) ήταν ένας Κινέζος ευνούχος μουσουλμάνος εξερευνητής που εστάλη από τον αυτοκράτορα Γιονγκλέ (1403-1424 μ.Χ.), της δυναστείας των Μινγκ, σε επτά διπλωματικές αποστολές με σκοπό να επεκτείνει το εμπόριο και να εξασφαλίσει την καταβολή φόρου από ξένα κράτη. Μεταξύ του 1405 και του 1433 μ.Χ. ο Τσενγκ Χι οδήγησε τεράστιους στόλους φορτωμένους με εμπορικά αγαθά και δώρα υψηλής αξίας σε μακρινά μέρη όπως το Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο και το Μογκαντίσου στην Ανατολική Αφρική. Ακολούθησε καθιερωμένες θαλάσσιες διαδρομές, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε ο πρώτος Κινέζος που έφτασε σε πολλούς από τους προορισμούς του, με αποτέλεσμα ο Τσενγκ Χι να θεωρείται ευρέως ως ο μεγαλύτερος Κινέζος εξερευνητής. Τα ταξίδια του μπορεί να μην έφεραν μεγάλη επιτυχία όσον αφορά τους νέους εμπορικούς δρόμους ή το μόνιμο φόρο υποτέλειας στην αυτοκρατορική αυλή, αλλά οι γνώσεις, οι ιδέες και τα εξωτικά αγαθά που έφερε πίσω στην πατρίδα του - από κοσμήματα έως καμηλοπαρδάλεις - δημιούργησαν ενδιαφέρον για τις ξένες χώρες και συνειδητοποίηση του πλούτου τους, πράγμα που συνέβαλε στον αυξημένο ρόλο της Κίνας στο παγκόσμιο εμπόριο τους επόμενους αιώνες. Ακόμα κι αν δεν ακολουθήθηκε αμέσως το όραμά του, ο Τσενγκ Χι είχε δείξει το δρόμο.

Η Εξωτερική Πολιτική του Γιονγκλέ

Ένα από τα πιο διαρκή σύμβολα της επιθυμίας της δυναστείας των Μινγκ να επεκτείνει τις διεθνείς σχέσεις υπό τον τρίτο αυτοκράτορα της, τον Γιονγκλέ, είναι τα επτά θαλάσσια ταξίδια του Τσενγκ Χι. Οι προκάτοχοι του Γιονγκλέ ήταν επιφυλακτικοί, ως και το σημείο του απομονωτισμού, όταν επρόκειτο για εξωτερικές υποθέσεις, κυρίως υπό το φόβο στρατιωτικής κατάκτησης από τους γειτονικούς λαούς, ειδικά τους Μογγόλους. Πιο ασφαλής στον αυτοκρατορικό θρόνο του, και αφού τον κατέκτησε μετά από έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο, ο Γιονγκλέ ίσως αναζήτησε κάποια διεθνή νομιμότητα για τη θέση του ως αυτοκράτορας.

Η παραδοσιακή απονομή φόρου υποτέλειας στους Κινέζους αυτοκράτορες από άλλα, μικρότερα κράτη της Νοτιοανατολικής Ασίας γινόταν για να αποτραπεί η εισβολή ή να επιτευχθεί μια θεωρητική υπόσχεση προστασίας σε περίπτωση εισβολής από τρίτο μέρος ή επειδή οι διπλωματικές αποστολές που απέδίδαν αυτόν τον φόρο αποκτούσαν τη δυνατότητα να διεξάγουν εμπόριο στην Κίνα. Ο φόρος, συνήθως πολύ μικρότερης αξίας από τα αγαθά που έδιναν οι αυτοκράτορες, ήταν πάντα ένα σημάδι επιβεβαίωσης για τους Κινέζους, ενδεικτικό ότι ο αυτοκράτορας τους ήταν πράγματι ο Υιός του Ουρανού και ο πιο ισχυρός κυβερνήτης στη γη. Επιβεβαίωνε επίσης την κινεζική ματαιοδοξία, ότι ο δικός τους πολιτισμός ήταν ανώτερος από όλους τους άλλους. Το σύστημα είχε καταρρεύσει κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μογγόλων Γουάν (1276-1368 μ.Χ.) αλλά ο Γιονγκλέ ήθελε να το αναβιώσει. Ποιος καλύτερος τρόπος για να πείσει τους ισχυρούς αξιωματούχους της αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας ότι ήταν ο εκλεκτός, από το να τον προσκυνούν στην Απαγορευμένη Πόλη ξένοι πρεσβευτές και να του προσφέρουν όμορφα δείγματα από τα πλούτη της χώρας τους;

Ένα άλλο πιθανό κίνητρο, τουλάχιστον για τα πρώτα ταξίδια στη Νοτιοανατολική Ασία, μπορεί να ήταν η ανακάλυψη του τόπου του έκπτωτου αυτοκράτορα Γιανουέν (1398-1402) έτσι ώστε να διασφαλιζόταν ότι δεν θα προκαλούσε εξέγερση για να πάρει πίσω τον θρόνο του από το σφετεριστή Γιονγκλέ. Το μέγεθος των στόλων που ενεπλάκησαν έχει οδηγήσει επίσης μερικούς μελετητές στην άποψη ότι οι αποστολές ενδιαφέρονταν μάλλον για κάποια μορφή αποικιοκρατίας και όχι μόνο για διπλωματία και εμπόριο, αλλά αυτή η άποψη δεν είναι ευρέως διαδεδομένη.

Ο Ναύαρχος Τσενγκ Χι

Ο Γιονγκλέ έστειλε πολλές διπλωματικές αποστολές μέσω χερσαίων οδών σε μέρη όπως η Σαμαρκάνδη και το Θιβέτ, αλλά ο άνθρωπος που επιλέχθηκε να οδηγήσει τις πιο σημαντικές θαλάσσιες επιχειρήσεις του αυτοκράτορα ήταν ο Τσενγκ Χι. Γεννήθηκε σε μια αγροτική οικογένεια που ασπαζόταν το Ισλάμ στην επαρχία Γιουνάν στη νότια Κίνα περ. 1371 μ.Χ., το οικογενειακό του όνομα ήταν Μα Χο. Ο μελλοντικός εξερευνητής είχε δύσκολη παιδική ηλικία, αλλά σίγουρα είχε το μικρόβιο των ταξιδιών μέσα του καθώς ο πατέρας του είχε πραγματοποιήσει το Χατζ, το προσκύνημα στη Μέκκα. Ζώντας σε μια περιοχή της Κίνας που τότε ελέγχονταν από τους Μογγόλους, ο Μα Χο αιχμαλωτίστηκε από τις δυνάμεις των Μινγκ σε ηλικία δέκα ετών. Όπως συνηθίζονταν για τους αιχμαλώτους πολέμου που προορίζονταν να είναι σκλάβοι ή υπηρέτες, ο Μα Χο ευνουχίστηκε. Στη συνέχεια κατατάχτηκε στον στρατό με διοικητή έναν πρίγκιπα Μινγκ, που δεν ήταν άλλος από τον μελλοντικό αυτοκράτορα Γιονγκλέ. Τα ταλέντα του Μα Χο τον βοήθησαν να ανέρχεται στα αξιώματα, να επιλεγεί ως επικεφαλής ευνούχος και να γίνει σημαντικός υποστηρικτής του Γιονγκλέ για τη διεκδίκηση του θρόνου. Όταν ο Γιονγκλέ κέρδισε τον τριετή εμφύλιο πόλεμο και έγινε αυτοκράτορας το 1403 μ.Χ., στον Μα Χο δόθηκε το νέο όνομα Τσενγκ Χι (γνωστός και ως Τσενγκ Χο).

Ινδία και Σρι Λάνκα

Το 1405 μ.Χ. ο Τσενγκ Χι ήταν ναύαρχος στον αυτοκρατορικό στόλο και επιλέχθηκε από τον αυτοκράτορα για να ηγηθεί ενός στόλου στον Ινδικό Ωκεανό με σκοπό να διερευνήσει τις δυνατότητες να φέρει νέα υποτελή κράτη υπό τη σφαίρα επιρροής της Κίνας. Ο τεράστιος στόλος των 317 πλοίων ήταν υπό ναυπήγηση από το 1403 μ.Χ. και περιλάμβανε 62 "μπαοτσουάν", τα μεγαλύτερα πλοία εκείνη την εποχή στον κόσμο. Αυτές οι κινέζικες "τζόγκες", γνωστές και ως «πλοία των θησαυρών», είχαν ίσως μήκος έως 55 μέτρα (180 πόδια) και πλάτος 8,5 μέτρα (αν και οι ακριβείς διαστάσεις αμφισβητούνται μεταξύ των ιστορικών). Οι Τζόγκες που είχε ο Τσενγκ στον στόλο του δεν θα ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές που περιγράφει παρακάτω ο περίφημος μουσουλμάνος περιηγητής από την Ταγγέρη Ιμπν Μπατούτα (1304 - περ. 1368 μ.Χ.):

Τα μεγάλα πλοία έχουν από τρία έως δώδεκα πανιά φτιαγμένα από ράβδους μπαμπού πλεγμένες σαν ψάθες. Ένα πλοίο μεταφέρει πλήρωμα χιλίων ανδρών… Το σκάφος έχει τέσσερα καταστρώματα και περιλαμβάνει δωμάτια, καμπίνες και σαλόνια για εμπόρους.(παρατίθεται στον Brinkley, 170)

Πολλά από τα σκάφη, που κατασκευάστηκαν στα ναυπηγεία του Ναντζίνγκ, ήταν εξοπλισμένα με καινοτομίες όπως υδατοστεγή διαμερίσματα, πηδάλια, μαγνητικές πυξίδες και χάρτες. Τα πλοία ήταν εφοδιασμένα με γλυκό νερό, προμήθειες τροφίμων και κινεζικά είδη πολυτελείας που προορίζονταν να δελεάσουν τους ξένους ηγεμόνες να δείξουν την εκτίμησή τους στον προφανή πλούτο και τη δύναμη της δυναστείας Μινγκ στέλνοντας πίσω στην Κίνα τα δικά τους πλούτη ως φόρο υποτέλειας. Τα προϊόντα που φορτώθηκαν στα πλοία περιελάμβαναν μετάξι, τσάι, ζωγραφισμένα ειλητάρια, χρυσά και ασημένια αντικείμενα, υφάσματα, γλυπτά και καλλιτεχνήματα καθώς και εκλεκτή πορσελάνη Μινγκ. Υπήρχε επίσης χώρος για μεγάλο αριθμό προσωπικού: οι εκτιμήσεις για το πρώτο ταξίδι κυμαίνονται από 20.000 έως 32.000 μέλη της αποστολής. Σε αυτούς περιλαμβανονταν διπλωμάτες, αξιωματούχοι γιατροί, αστρολόγοι, πληρώματα των πλοίων και στρατιώτες, οι οποίοι, μαζί με κανόνια, βόμβες και ρουκέτες, εξασφάλιζαν ότι η αποστολή θα μπορούσε να αμυνθεί με ικανότητα όπου υπήρχε η ανάγκη.

Τα πρώτα τρία ταξίδια του Τσενγκ Χι (1404, 1408 και 1409 μ.Χ.) ακολούθησαν καθιερωμένους εμπορικούς δρόμους. Πέρασε μέσω της Νοτιοανατολικής Ασίας, ταξιδεύοντας στις ακτές του Βιετνάμ, σταματώντας στη Σουμάτρα και την Ιάβα και στη συνέχεια μέσω του Μαλαισιανού Αρχιπελάγους και των Στενών της Μαλάκκας, διασχίζοντας τον ανατολικό Ινδικό Ωκεανό για να φτάσει στην Ινδία και τη Σρι Λάνκα.

Όπου έφτανε, ο Τσενγκ Χι οδηγούσε μια αντιπροσωπεία στον τοπικό ηγεμόνα στον οποίο παρουσίαζε τα μηνύματα καλής θέλησης και τις ειρηνικές προθέσεις της Κίνας προς αυτόν. Στη συνέχεια προσέφερε πλούσια δώρα και καλούσε τον ηγεμόνα είτε να επισκεφθεί ο ίδιος είτε να στείλει έναν πρεσβευτή στην αυλή του αυτοκράτορα Γιονγκλέ. Πολλοί ηγεμόνες δέχθηκαν αμέσως την προσφορά και οι εκπρόσωποι τους φιλοξενήθηκαν στα πλοία του Τσενγκ Χι για να μεταφερθούν τελικά στην Κίνα στο ταξίδι της επιστροφής. Μερικοί ηγεμόνες αντίθετα δεν ήταν τόσο πρόθυμοι, όπως ο Αλαγκακονάρα, ο βασιλιάς της Σρι Λάνκα, ο οποίος δεν ήταν καθόλου φιλόξενος σε αυτούς τους παράξενους επισκέπτες και προσπάθησε να λεηλατήσει τα πλοία του Τσενγκ Χι. Ο Τσενγκ Χι απήγαγε τον βασιλιά και τον οδήγησε πίσω στην κινεζική αυτοκρατορική αυλή, όπου αργότερα αφέθηκε ελεύθερος αφού υποσχέθηκε να πληρώνει τακτικά φόρους υποτέλειας, όπως και έκανε.

Υπήρχαν και δευτερεύουσες περιπέτειες εκτός από την εξασφάλιση νέων διπλωματικών δεσμών. Κατά το ταξίδι της επιστροφής της πρώτης αποστολής, για παράδειγμα, ο Τσενγκ Χι αιχμαλώτισε τον πειρατή Τσεν Τσουί, ο οποίος είχε έσπερνε τον όλεθρο στα στενά της Μαλάκκα και στις γύρω θάλασσες, ένα κατόρθωμα που ενίσχυσε πολύ τη φήμη του ναυάρχου στη Νοτιοανατολική Ασία. Στο δεύτερο ταξίδι, κατά την επιστροφή του, το 1408 μ.Χ. τερμάτισε επιτυχώς μια τοπική διαμάχη στην Ιάβα. Αυτές και άλλες ενέργειες ενίσχυσαν την άποψη ότι η Κίνα ήταν η κύρια δύναμη στην περιοχή και η μεγαλύτερη πηγή σταθερότητάς της.

Περσικός Κόλπος και Αφρική

Στο τέταρτο ταξίδι του ο Τσενγκ Χι το 1413 μ.Χ. έπλευσε ξανά στην Ινδία, προχωρώντας για άλλη μια φορά στο νότιο άκρο της υποήπειρου και επισκεπτόμενος ξανά το Κοτσίν και την Καλικούτ στη δυτική ακτή. Αυτή τη φορά βρήκε επίσης χρόνο να σταματήσει στα νησιά Μαλδίβες, πριν διασχίσει την Αραβική Θάλασσα και φτάσει στο Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο. Πλέοντας στις ακτές της Αραβίας, συνέχισε στο Άντεν και ανηφόρισε την Ερυθρά Θάλασσα στη Τζέντα, από όπου μια αποστολή ταξίδεψε στη Μέκκα. Μια αναφορά σημειώνει ότι 19 ξένοι ηγεμόνες έστειλαν δώρα και διπλωματικές αποστολές στον αυτοκράτορα ως συνέπεια αυτού του τέταρτου ταξιδιού.

Με το πέμπτο, έκτο και έβδομο ταξίδι (1417, 1421 και 1431 μ.Χ.) έφτασε ακόμη πιο μακριά, στο Μογκαντίσου, το Μαλίντι και τη Μομπάσα, όλα στην ακτή της Ανατολικής Αφρικής. Ο Τσενγκ Χι είναι ο πρώτος Κινέζος που αποδεδειγμένα επισκέφτηκε την ακτή των Σουαχίλι. Ο ηγεμόνας του Μογκαντίσου ανταποκρίθηκε και έστειλε μια πρεσβεία στον Γιονγκλέ. Ακόμη και στη μακρινή Ζανζιβάρη έφτασε ο στόλος του Τσενγκ Χι.

Από την Αφρική, ο Τσενγκ Χι μετέφερε στην Κίνα εξωτικά είδη όπως λιοντάρια, λεοπαρδάλεις, καμήλες, στρουθοκάμηλους, ρινόκερους, ζέβρες και καμηλοπαρδάλεις. Αυτά τα ζώα προκάλεσαν θαύμασμό στην Κίνα, όπου η καμηλοπάρδαλη, για παράδειγμα, θεωρούνταν ζωντανή απόδειξη του κιλίν, ενός είδους κινέζικου μονόκερου που αντιπροσώπευε την καλή τύχη. Σώζεται ένα εικονογραφημένο κείμενο σε μετάξι από αυτήν την περίοδο που δείχνει μια καμηλοπάρδαλη που προσέφερε στον αυτοκράτορα ο βασιλιάς Σαίφ Αλ Ντιν Χαμζά Σαχ της Βεγγάλης. Εκτός από ζώα, ο Τσενγκ Χι έφερε επίσης πολύτιμους λίθους, μπαχαρικά, φάρμακα και εκλεκτά βαμβακερά υφάσματα, καθώς και γνώσεις για παράξενους ξένους λαούς και τα έθιμά τους.

Ο Τσενγκ Χι, όπως πολλοί μεγάλοι εξερευνητές πριν και μετά από αυτόν, πέθανε στη μέση μιας αποστολής, του έβδομου ταξιδιού του. Ο μεγάλος ναύαρχος πέθανε στην Καλικούτ το 1433 μ.Χ. και το σώμα του μεταφέρθηκε στην Ναντζίγκ της Κίνας για ταφή. Ο Τσενγκ Χι είχε κάνει μια απίστευτη σειρά από ταξίδια, όπως αναφέρει και αυτή η επιγραφή σε μια πλάκα που έστησε το 1432 μ.Χ. στο Φουτζιάν της Κίνας:

Διανύσαμε πάνω από εκατό χιλιάδες λι (27.000 ναυτικά μίλια) απέραντους υδάτινους χώρους και έχουμε δει στον ωκεανό τεράστια κύματα σαν βουνά που υψώνονται στον ουρανό, και έχουμε δεί βαρβαρικές περιοχές πολύ μακρινές κρυμμένες σε μια μπλε διαφάνεια φωτεινών ατμών, ενώ τα πανιά μας, ξεδιπλωμένα σαν σύννεφα μέρα και νύχτα, συνέχιζαν την πορεία τους (το ίδιο γρήγορα) σαν ένα αστέρι, διασχίζοντας αυτά τα άγρια κύματα σαν να περπατούσαμε σε δημόσιο δρόμο…(παρατίθεται στον von Sivers, 406)

Δεν υπήρξαν άλλες μεγάλες θαλάσσιες αποστολές καθώς οι Κινέζοι έκλεισαν την πόρτα στον έξω κόσμο και επέστρεψαν στην παλιά πολιτική της απομόνωσης. Ο διάδοχος του Γιονγκλέ, Ξουάντε (1426-36 μ.Χ.) αρχικά υποστήριξε τα ταξίδια του Τσενγκ αλλά τελικά έβαλε τέλος στις δαπανηρές αποστολές. Ο αυτοκράτορας έφτασε μάλιστα στο σημείο να απαγορεύσει την κατασκευή ποντοπόρων πλοίων και να απαγορεύσει σε αυτά που υπήρχαν να χρησιμοποιούνται για ταξίδια πέρα από τις κινέζικες ακτές. Η επιστροφή στον απομονωτισμό μπορεί να οφειλόταν στην αυξημένη απειλή από τους Μογγόλους και την τεράστια δαπάνη για την ανοικοδόμηση τμημάτων του Σινικού Τείχους της Κίνας η οποία, πιθανότατα, απαιτούσε κάποιες περικοπές αλλού. Σε κάθε περίπτωση, ο αρχικός στόχος των ταξιδιών - η εξασφάλιση φόρου υποτελείας - ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπιτυχής εκτός από τη Νοτιοανατολική Ασία. Τα έξοδα των αποστολών και των εμπορευμάτων που μεταφέρθηκαν ήταν πολύ μεγαλύτερα από την αξία των φόρων που ήρθαν ως αντάλλαγμα. Με απλά λόγια, πολλά ξένα κράτη, αν και ενδιαφέρθηκαν για τις εμπορικές δυνατότητες, δεν συμφώνησαν ότι η Κίνα, το αυτοαποκαλούμενο Μέσο Βασίλειο, ήταν το κέντρο του κόσμου. μια άποψη που επιβεβαιώθηκε από το άνοιγμα του Νέου Κόσμου στο τέλος του ίδιου αιώνα στον οποίο ο Τσενγκ Χι είχε ξεκινήσει τα ταξίδια του.