Boudika

Boudika (również: Budyka, Boudicca, zm. 61 r.) była królową celtyckiego plemienia Icenów (zamieszkującego tereny współczesnej Wschodniej Anglii), która poprowadziła powstanie przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu w 60-61 r. Jej mąż, król Icenów, Prasutagus, niezależny sojusznik Rzymu, podzielił w testamencie królestwo pomiędzy swoje córki i Cesarza Rzymskiego, Nerona. Wbrew temu zapisowi, po jego śmierci Rzym zagarnął całość ziem i pozbawił Icenów statusu sojusznika.

Kiedy Boudika sprzeciwiła się postępowaniom Cesarstwa, została wychłostana, a jej dwie córki zgwałcone. Po tych wydarzeniach, Boudika wznieciła rewoltę przeciwko Rzymowi, która doprowadziła do zrujnowania starożytnych rzymskich miast Camulodunum, Londinium i Verulamium i śmierci ponad 80 000 obywateli rzymskiej Brytanii. Boudika została pokonana w bitwie pod Watling Street przez rzymskiego namiestnika Brytanii, Swetoniusza Paulinusa (I wiek naszej ery) głównie dzięki jego błyskotliwemu wyborowi miejsca walki – armia Boudiki sama odcięła sobie możliwość odwrotu, osaczając tyły wozami, zwierzętami i rodzinami. Według przekazów, po przegranej, Boudika popełniła samobójstwo wypijając truciznę.

Źródła

Podstawowymi źródłami, dzięki którym znamy historię Boudiki są prace rzymskich historyków, Tacyta (Publius Cornelius Tacitus, 56 – 117 r.) i Kasjusza Diona (150 – 235 r.). Przedstawiają różniące się wersje: Tacyt twierdzi, że przyczyną powstania było złe traktowanie Icenów po śmierci Prasutagusa, podczas gdy Dion pisze, że powodem był spór dotyczący długów.

Istnieją też inne poważne rozbieżności: Dion nie wspomina słowem faktu wychłostania Boudiki czy też gwałtu jej córek; ponadto, według niego Boudika zmarła w wyniku ran odniesionych w czasie bitwy, a nie po wypiciu trucizny. Większość historyków uznaje wersję Tacyta za wierniejszą rzeczywistości, ponieważ oparta jest na relacjach naocznego świadka wydarzeń, teścia Tacyta, Gnejusza Juliusza Agrykoli (40 – 93 r.), który jako młody żołnierz walczył pod dowództwem Swetoniusza i brał udział w stłumieniu rewolty. Agrykola został później namiestnikiem Brytanii, z sukcesem pacyfikując ten region.

Przyczyny powstania Boudiki

W swoich Rocznikach, Tacyt tak opisuje początek rebelii:

Prasutagus, król Icenów, po długim i dostatnim życiu, naznaczył Cesarza na spadkobiercę wraz ze swoimi dwiema córkami. Prasutagus miał nadzieję, że dzięki temu aktowi poddaństwa, ochroni tak królestwo jak i swoje gospodarstwo domowe od ataku. Stało się dokładnie na odwrót. [Po jego śmierci] i królestwo, i domostwo zostały splądrowane jako zdobycze wojenne, to pierwsze przez rzymskich oficerów, a to drugie przez rzymskich niewolników. Dla zaznaczenia nowego początku, Boudika została wychłostana, a ich dwie córki zgwałcone. Wodzom Icenów zostały odebrane dziedziczone majątki, jakby Rzymianie dostali całe królestwo na własność. Krewni króla byli traktowani jak niewolnicy. Upokorzeni Iceni bali się, że gorszy jeszcze los ich czeka, gdyż zostali relegowani do statusu prowincji, więc się zbuntowali. (Lewis, tłumaczenie własne, w oryginale str. 197)

Historyk Miranda Aldhouse-Green twierdzi, że wcześniejsze powstanie Icenów w 47 r. było powodem wyniesienia Prasutagusa na stanowisko króla plemienia. To powstanie zakończyło się porażką i mimo że nie wiemy dokładnie jaką rolę odegrał w nim Prasutagus, jasne jest, że Rzymianie widzieli w nim przywódcę, który zapewni pokój pomiędzy Icenami i Cesarstwem.

Aldhouse-Green zwraca również uwagę na fakt, że w testamencie Prasutagus podzielił królestwo między swoje córki i Nerona, pomijając Boudikę; może to być uznane za dowód wrogiego nastawienia królowej do Rzymu. Istnieje teoria, według której Prasutagus miał nadzieję, że jego córki będą kontynuowały politykę współpracy z Cesarstwem. Niemniej, wskutek wydarzeń, które nastąpiły po jego śmierci, jakakolwiek szansa na pokojowe współistnienie Icenów i Rzymian została pogrzebana wraz z nim.

Wojna Boudiki

Pierwszy atak Boudika skierowała na miasto Camulodunum (współczesny Colchester), gdzie doszło do rzezi mieszkańców i absolutnego zniszczenia osady. Namiestnik Swetoniusz był pochłonięty tłumieniem powstania na wyspie Mona, więc obywatele rzymscy poprosili o pomoc cesarskiego prokuratora Catusa Decianusa. Ten wysłał tylko lekko uzbrojoną grupę 200 żołnierzy, która okazała się kompletnie niezdolna do poradzenia sobie z wyzwaniem obrony miasta. Dziewiąta Rzymska Dywizja pod wodzą Rufusa ruszyła z odsieczą, ale została rozgromiona, a piechota zdziesiątkowana przez rebeliantów. Tacyt twierdzi, że chciwość i pazerność oficjeli rzymskich takich jak Catus Decianus tylko zaogniła brutalność buntowników.

Swetoniusz, powróciwszy z wyspy Mona, ruszył w stronę Londinium (dzisiejszy Londyn), ale gdy odebrał raport o liczebności oddziałów Boudiki znacznie przewyższających ilością jego armię, pozostawił miasto na pastwę losu, a w zamian zaczął szukać korzystnego dla siebie miejsca na bitwę. Szeregi Boudiki splądrowały Londinium i zmasakrowały jego mieszkańców.

Swetoniusz zaoferował ludności miasta bezpieczny korytarz ewakuacji i możemy przypuszczać, że wielu skorzystało z tej oferty, uciekając do jego armii. Według Tacyta: „ci którzy zostali, ponieważ byli starzy, albo były to kobiety, albo ludzie oddani i przywiązani do miejsca, stali się ofiarami pogromu. Taki sam los spotkał Verulamium.”

Bitwa pod Watling Street

Kiedy Brytowie dewastowali Verulamium (dzisiejsze St. Albans), „Swetoniusz wybrał pozycję w wąwozie, z lasem na tyłach. Wiedział, że wrogowie mogli nadejść wyłącznie od przodu, gdzie znajdowała się otwarta przestrzeń, bez żadnej możliwości zaczajenia się czy urządzenia pułapki”. (Tacyt, tłumaczenie własne) Rebelianci przybyli na pole walki „w niespotykanej ilości. Byli tak pewni wygranej, że przywieźli nawet swoje żony, aby te mogły stać się świadkami zwycięstwa, usadzając je na wozach rozmieszczonych na brzegach pola bitwy”. (Tacyt, tłumaczenie własne)

Według relacji, dowódcy po obu stronach zaczęli od porywających słów dodających otuchy i zarażających oddziały pasją, po czym Swetoniusz dał sygnał do bitwy; piechota rzymska ruszyła, przygotowując się do rzutu oszczepami. Tu okazało się, że na wąskim polu wybranym przez Swetoniusza, ponadprzeciętna liczebność wojsk Boudiki nie tylko nie była atutem, ale wręcz ułatwiła zadanie Rzymianom – tak ściśnięta masa rebeliantów stanowiła wyjątkowo łatwy cel dla oszczepników.

Brytowie byli zmuszeni do odwrotu przed atakiem i szykiem kolumnowo-klinowym, który napierał na ich szeregi. Swetoniusz wysłał oddziały pomocnicze, a potem kawalerię; buntownicy zaczęli uciekać, ale ich własne tabory uniemożliwiły szybką ewakuację i pogrom zamienił się w rzeź.

Tacyt pisze: „Brytowie, którzy się uchowali, uciekali z wielkimi trudnościami, ograniczeni pierścieniem ich własnych wozów. Rzymianie nie oszczędzali nawet kobiet. Pozarzynane zwierzęta pociągowe i juczne, dołączały do stosów zabitych.” Boudika i jej córki umknęły z pola walki, ale wkrótce potem wypiły truciznę, aby uniknąć pojmania.

Mimo, że nie znamy miejsca tej bitwy, nazwana jest ona bitwą pod Watling Street; sugestie co do tego, gdzie naprawdę się odbyła sięgają od (obecnej stacji) King’s Cross w Londynie, po Church Stowe w Northomptonshire. Po rozgromieniu powstania Boudiki, Swetoniusz wprowadził surowy kodeks ograniczający prawa ludności autochtonicznej. Został później zastąpiony przez Publiusza Petroniusza Turpilianusza, który za pomocą znacznie łagodniejszych środków, zdobył dla Rzymu południe wyspy.

Po klęsce Boudiki, mniejsze powstania wybuchały od czasu do czasu, ale żadne nie uzyskało tak masowego poparcia Brytów ani nie przyniosło takiej ilości ofiar. Rzymianie bez przesadnych problemów okupowali Brytanię do czasu swojego odwrotu w 410 r. Mimo przegranej, Boudika ciągle cieszy się sławą narodowej bohaterki i jest uniwersalnym symbolem ludzkiego dążenia do wolności i sprawiedliwości.