Themis

Themis, Yunan mitolojisinde ilahi adaletin, iradenin ve hukukun tanrıçası ve kişiselleştirilmiş halidir. Diğer Olimpos ilahları tarafından oldukça saygı görür, Zeus'un tahtına oturur, bilgeliğiyle ona tavsiyeler verirdi. Themis, kehanet güçlerini Apollo'ya devretmeden önce Delfi Kahini'ydi. Sıklıkla kullanılan kalabı Gaia Themis'ti ('Toprak' ve 'Dürüst Olan')

Themis, Uranus (Cennet) ve Gaia'nın (Toprak) kızları, Zeus'un ikinci karısıydı. Resmedilişinde elinde adalet kılıcı ve terazi bulunur, bunlar dağıttığı yargının sembolleridir.

Doğumu ve Ailesi

Hesiod'un (M.Ö. 700 civarı) Theogony eserine göre, Themis, Gaia (Toprak) ve Uranus'un (Cennet) çocuklarıdır. Oceanus, Rhea ve Kronos'un kız kardeşidir.

Ve birlikte oldu Cennet ile, ardından ona

Derinden gelen Oceanus ve Koious'u; sonra

Kreius, Iapetos, Hyperion'u

Theia, Rhea, Themis, Mnemosyne'i

Tatlı Tethys ve altın taçlı Phoebe'yi doğurdu. (Theogony, 136-140)

Themis, Zeus'un ikinci karısı oldu (ancak farklı kaynaklar ilk karısı olduğunu söylemektedir). Zeus'tan doğan çocukları, dünyadaki düzeni yansıtır. Çocukları arasında Horae (Mevsimler), Eirene (Barış, Dike (Adalet) ve üç Mireler (Clotho, Lachesis ve Atropos) bulunur. Bazı kaynaklarda (aralarında Aeschylus'a (M.Ö. 525-465) ait tragedya Bağlanmış Prometheus da bulunur) Themis, Prometheus'un annesi olarak da geçer, ancak genellikle Prometheus'un ebeveynleri olarak Iapetus ve Clymene/Asya bilinmektedir.

Görünüşü

Antik sanatçılar Themis'i orta yaşlı, gözleri büyük, omuzlarına bağlanmış dökülen bir elbiseyle resmetmişlerdir. Yunan sanatında sıklıkla sağ elinde adaletin kılıcını ve zincirini tutarak gösterilir, sol elinde ise yargıladığı sebepleri temsil eden bir terazi bulunur. Gözleri bazen bağlanmış olarak resmedildiği de görülmüştür, bunun sebebi yargıladığı insanlara karşı olan tarafsızlığıdır.

İlahi Hukuk, İrade ve Adaletin Tanrıçası

İlahi hukuk, irade ve adaletin tanrıçası olarak Themis hem ölümlüleri hem de ölümsüzleri ilgilendiren kanunları koyardı. Bunu kralların istekleri dinlediği, insanları yargıladığı meclislerde gerçekleştirirdi. Themis, kanunları koyarken ve uygulanışlarını gözetirken dışarıdan herhangi bir müdaheleye izin vermezdi.

Themis'in güvenilir ve adil kişiliği Zeus başta olmak üzere diğer Olimpos ilahlarının da ona güvenmesinin sebebiydi. Homeros İlahileri'ne göre Themis sıklıkla Zeus'un tahtının yanında oturur, ona tavsiyeler, öğütler verir, karşılığında da Zeus'un bilgeliğinden faydalanırdı. Themis aynı zamanda Olimpos'ta gerçekleşen ziyafetlerin önde gelen ismiydi, bu yüzden misafirperverliğin de sembolüydü.

Olimpos'un karışık ancak donatılmış tepesinde

Zeus Themis'e emretti, tanrıları çağırsın diye

Themis dolandı etrafta, gitti en uzaklara

ve Baba'nın salonuna çağırdı tanrıları.

(Homeros, İlyada, 20.7-9)

Titanomachy döneminde Themis, dünyaya altın çağ zamanında indi ve insanlara ölçülülük ile iyi davranışlarda bulunmayı öğretti. Ancak kısa sürede insanlık Themis'in verdiği dersleri unuttu ve günahkar, ahlaksız davranışlara yöneldi. Böylece Themis Olimpos Dağı'na geri döndü.

Themis'in Kehanetleri

Büyük bir tanrıça olarak Themis kehanet yeteneğine sahipti, bunu da hem ölümlülere hem de ölümsüzlere yardım etmek için kullanıyordu. En ünlü kehaneti ise Nereid Thetis'in oğlunu ilgilendiren kehanetiydi. Bu mitte Zeus, Thetis ile evlenmeyi planlıyordu ancak Themis ona Thetis'ten doğacak herhangi bir erkek çocuğun babasından daha güçlü olacağını öngördü. Zeus kendi gücüne karşı gelen bir oğlu doğal olarak istemiyordu. Böylece Thetis ile olan evlilik planından vazgeçti ve onu Phthia Kralı Peleus ile evlendirdi. Themis kehanetinde haklıydı; bu evlilikten ünlü Yunan kahramanı Achilles dünyaya geldi ki Achilles'in efsaneleri günümüzde dahi konuşulmaktadır.

Yunan tragedyası Bağlanmış Prometheus'ta Themis, oğlu Prometheus'u ilgilendiren çeşitli kehanetlerde bulunmuştur. İlki, titanların düşüşüyle alakalıdır. Titanomachy döneminde Prometheus, Titanlara Kronos'un çocuklarını sadece güç ve kaba kuvvetle uzaklaştıramayacaklarını söylemiştir. Themis'e göre hükmedecek, zafer kazanacak olanlar bilge olanlar olmalıdır. Titanlar ne yazık ki bu tavsiyeyi dinlememişlerdir. Themis ve Prometheus, Zeus'un ve Kronos'un diğer çocuklarının tarafına geçmiş, titanları yenmişlerdir. Themis aynı zamanda Prometheus'un süregelen işkencesinin ünlü bir okçu (Herakles) tarafından bitirileceğini söylemiştir.

Ovid'in (M.Ö. 43'ten M.S. 17'ye) Metamorfozlar eserinde Zeus, dünyaya büyük bir sel gönderdi. Tesali kralı Deucalion ile oğlu Prometheus (bazı anlatılara göre) ve karısı Pyrrha, tek kurtulanlar oldu. Parnassus Dağı'na ulaştılar ve Themis'e taptılar. Üzüntüden darmadağın olmuş Deucalion, kaybedilen insanların yasını tuttuğundan Cephisus Irmağı'nın yanındaki Themis tapınağında dua etti. Güçsüz düşene kadar dua ettiler, buz kesmiş toprağı öptüler, iyi yürekli Themis'ten dünyayı eski haline getirmesini istediler. Themis, yakarmalarına duyarsız kalamadı ve onlara tapınaktan çıkmalarını, başlarını kapamalarını ve kıyafetlerini çıkarmalarını söyledi. Ardından onlara annelerinin kemiklerini arkalarına doğru fırlatmalarını söyledi. Deucalion şoka girdi, çünkü herhangi bir kahinin böyle saygısızca bir eylemi ima ettiğine inanmadı ve kast ettiği annenin Doğa Ana olduğunu varsaydı. Themis'in talimatlarını dinleyerek arkalarına doğru yerdeki taşları attılar. Attıkları taşların hepsi yumuşayarak erkeklere ve kadınlara dönüştü, böylece Themis'in yardımıyla dünya sel felaketinin ardından yeniden doğdu.

Metamorfozlar eserinin dördüncü kitabında, titan Atlas Delfi'de Themis'in kendisine söylediği antik kehaneti hatırlar. Themis, ona Zeus'un oğullarından birinin altın elmaların yetiştiği ağacı yağmalayacağını söyledi. Atlas, Themis'in uyarısını dikkate aldı ve bahçesinin etrafına çit çekip girişine korku saçan bir ejderha koydu. Böylece Yunan kahraman Perseus, Atlas'ın evine geldiğinde Atlas temkinli davranarak misafirperver olmadı çünkü aklından Themis'in kehaneti çıkmıyordu. Perseus bir anlık öfkeyle Medusa'nın başını Atlas'a doğru tuttu ve onu bir sıradağa çevirdi.

Metamorfozlar'da geçen bir diğer kehanet de Iolaus ve Callirhoe'nin oğulları hakkındadır. Gençlik tanrıçası Hebe, Heracles'in yeğeni Iolaus'u yeniden gençleştirmişti. Hebe bunu yaptığını görünce bu hediyeyi başka birine daha vermemeye ant içmişti. Themis onunla tartıştı ve ona Thebes'te bir iç savaş olduğunu, kardeşlerin birbirini, oğulların başka anneleri kendi annelerinin intikamını almak için öldürdüğünü söyledi.

Argivlerin lideri Alcmaeon, nehirlerin tanrısı Achelous'un kızı Callirhoe ile evliydi. Karısı, düzenin tanrıçası Harmonia'nın lanetli kolyesini ele geçirmeye takıntılıydı. Ne yazık ki Alcmaeon, karısının bu isteğini yerine getirmek için çıktığı macerada öldürüldü. Yas içindeki Callirhoe, Zeus'a yalvararak ondan Iolaus'un yaşından alıp kendi oğullarına vermesini, böylece babalarının intikamını alabilecek yaşa erişmelerini istedi. Callirhoe'nun aynı zamanda sevgilisi olan Zeus bu isteği kabul etti ve Hebe ile beraber çocukları yetişkin erkeklere dönüştürdü. Themis bu kehaneti diğer ilahlara anlattığında pek de memnun olmadılar ve bu hediyenin niye başkalarına verilemeyeceğini anlayamadılar, çünkü hepsinin aklında bu olağanüstü hediyeyi vermek istedikleri biri vardı.

Themis, Delfi ve Apollo

Delfi Tepesi, Antik Yunan'daki en ünlü kehanet sitelerinden biridir. Delfi ile ilişkilendirilen genelde Apollo olsa da, tarihi Apollo'nun doğumundan önceye de dayanmaktadır. Yunan mitolojisinde sıklıkla kabul edilen bilgiye göre Apollo'dan önce Gaia ve kızı Themis orada Apollo daha gelmeden kehanetlerde bulunmaktaydı.

Aeschylus'a göre Delfi, kahinlik halefiyet şeklindeydi. Gaia kahinlik makamını kızı Themis'e, o da kız kardeşi Titan Phoebe'ye, Phoebe de sonunda Apollo'ya devretmişti. Pausanias'ın (M.S. 115-180) belirttiğine göre ise Poseidon ve Gaia önceden ortak kahinlik yapmaktaydı, ardından Gaia görevi kızı Themis'e, o da Apollo'ya devretmişti. Homeros'un Apollo İlahisi'nde Themis, diğer büyük tanrıçalarla beraber Apollo'nun doğumunda bulunmuştu. Emzirmek yerine Themis, Apollo'ya nektar ve ambrosia vermişti. Bu yüce besinleri tüketmesinin ardından Apollo'ya kehanet yeteneği bahşedilmiştir.

Themis ve Truva Savaşı

Şuanda kaybedilmiş olan Kypria şiirine göre Themis ve Zeus, Truva Savaşı'nı planlamıştır. Themis Zeus'a insanlığın günahkar yaşam tarzını cezalandırmak ve popülasyonu azaltmak için büyük bir savaş çıkartmasını teklif etmiştir. Planını Thetis'i Zeus veya Poseidon ile değil de Kral Peleus ile evlendirerek devam ettirmiştir. Eris'in düğüne üstünde "en adil olana" yazan İhtilafın Altın Elması ile gelmesiyle beraber Themis'in planladığı gibi tüm zamanların en büyük savaşı başladı.

İbadet

Orfeus'un Themis'e İlahisi'nde Themis, "tanrıların kahini" olarak geçer ve ilahi kehaneti insanlığa aktardığı söylenir.

Hürmet ve şeref içinde

Gecede parıldarsın

Çünkü sensin ilk olan

İnsanlığa ibadeti öğreten

(Themis'e İlahi, 79.7-8)

Kanıtlara göre de antik Yunanistan'da Themis'e tapılmıştır. Pausanias'ın Yunanistan'ın Açıklaması eserinde Attica'da Themis'e ithaf edilmiş bir tapınak olduğu söylenir. Korint'teki korulardan birinde Afrodit ve Themis'e ithaf edilmiş bir başka tapınak bulunmuştur. Neistan Kapıları'nın yakınındaki Boeotia bölgesinde yanında kayadan bir heykel bulunan bir Themis mabeti vardı. Olympia'da ise Themis'e ait bir sunak bulunur. Rhamnus'ta ise Themis'e intikam tanrıçası Nemesis ile birlikte tapılırdı.